Özellikle sıcak aylar da küçük çocuklar da ve ileri yaştaki insanlarda en sık görülen ve en yaygın olan hastalıklardan biri de ishaldir. Vücutta fazlaca sıvı kaybına neden olmakla birlikte hastalık daha yeni iken tedavisi yoluna girilmez ise ciddi sağlık problemlerini beraberinde getirebilmektedir. Meltem Hastanesi doktorlarından Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Uzm.Dr. Murat Erdeniz Çarıkçı ishal hastalığı tanısı ve tedavi konularında bize aydınlatıcı bilgiler vermektedir.
İshal Hastalığı Nedir?
İnsanlarda dışkılamanın normalden daha sulu (katı olmayan) şekilde olması durumuna ishal denir. İshal hastalığında yumuşak dışkılamanın yanı sıra sürekli tuvalete çıkma ihtiyacı da olmaktadır. Gün içerisinde 3 defadan fazla cıvık dışkılama ishal olarak kabul edilmektedir. İleri derecede ishal hastalığında günde 13-14 litre kadar vücutta su kaybı olabilir. İshal hastalığının en çok bilinen şikayetleri kusma, bulantı, susuzluk, aşırı tuvalete çıkma ihtiyacı, cıvık dışkılama, karın ağrısı ve gaz gibi durumlardır. İshalin pek çok nedeni vardır. Bu nedenler çevresel faktörlere göre değişiklik gösterebilirler.
Çocuklarda Yaz ishali
0-5 yaş arası çocuklarda en çok görülen ishal vakaları özellikle yaz aylarında görülmektedir. Anne sütü ile beslenmeyen bebeklerde günde 3 defadan fazla, anne sütü ile beslenen bebeklerde ise günde 7 defadan fazla cıvık dışkılama ishal olarak kabul edilebilir. Tuvalete sık çıkılıyorsa ve dışkı normal katılığında ise bu ishal olunduğu anlamına gelmez. İshal durumunda kusma ve ateş de beraberinde var ise mutlaka doktora gidilmesi gerekmektedir. Eğer ateş ve kusma durumu yok ise hastalık evde kontrol altına alınabilir. Evde yapılan tedavilerde esas olan sıvı kaybı durumudur. Bu sıvı kaybını tespit etmek hastalığın tedavisi için çok önem taşır. Sıvı kaybını belirlemek için çocuğun gün içinde ne kadar idrar yaptığına ve ne kadar sıvı tükettiğine bakılır. Çocuklarda ishal durumlarında bazı zamanlarda bulantı ve kusmada gerçekleşebilir. Bu kusmalar sıvı kaybını daha da artıracağı için mutlaka bir sağlık kurumundan destek alması gerekmektedir.
İshal Hastalığının Nedenleri
İshal hastalığı Herhangi bir bakteriyel enfeksiyon sonucunda veya başka bir hastalıkla bağlantılı olarak insan vücudunda görülebilmektedir. İshal hastalığına neden olan etkenler başlıca aşağıdaki gibidir:
• Parazitler
• Müshil ilacı kullanımı
• İlaçların neden olduğu yan etkiler
• Bağırsak yapısına zarar veren bazı rahatsızlıklar
• Vücudun süt ve süt ürünlerine karşı olan alerjik tepkisi
• Bağırsağın çalışma işlevini bozan hastalıklar
• Herhangi bir gıda yolu ile vücuda bulaşan ve bağırsağı etkileyen mikrobik rahatsızlıklar
İnsanlarda ishal hastalığına neden olan çokça mikrop bulunmaktadır. Bu virüslerden bazıları antibiyotik ile tedavi edilirken bazıları ise antibiyotik tedavisine yanıt vermez. Rota virüsü, norwalk ve astro gibi virüsler antibiyotik ile tedavi edilemeyen gruptadırlar. Campylobacter, Salmonella, Shigella veEscherichiacoli isimli bakterilerin neden olduğu ishal durumları antibiyotik ile tedaviye cevap vermektedir.
İshal Hastalığının İlk Belirtileri Nelerdir?
İshal hastalığının vücutta olan belirtileri hastalığın ilerleme derecesine göre değişkenlik gösterebilir. Eğer hastalık ilk evrelerde ise kendini ağız kuruluğu olarak, eğer ilerleyen evrelerde ise orta derece sıvı kaybı olacağından dolayı huzursuzluk ve idrarda azalma olacaktır. Bu sıvı kaybı vücudun yüzde 10’luk gibi bir kısmında yaşanıyor ise belirtiler daha belirgin şekilde ortaya çıkmaktadır. İshal hastalığının en çok görülen belirtileri aşağıdaki gibidir:
• Susuzluk hali
• Aşırı bulantı ve kusma
• Vücut ısısının yükselmesi
• Artan halsizlik
• Cıvık dışkılama
• Sürekli tuvalete gitme isteği ve alta kaçırma
• Karın bölgesinde ağrı, sancı ve gaz halleri
Sıcak havalarda ortaya çıkan ishal hastalığı, mide bulantısı, karın ağrısı, kusma, ateş gibi şikayetlerle birlikte ortaya çıkmaktadır. Hastanın ateşi bazen 40 dereceleri bulabilmektedir. Bu hastalıkta çocukları en çok etkileyebilecek durum ishal ve kusmanın bir arada olmasıdır. Çünkü bu iki rahatsızlıkta ayrı ayrı vücutta sıvı eksilmesine yol açacağından dolayı hızlı önlem alınmadığı durumlarda riskli sonuçlar doğurabilmektedir. Vücutta sürekli eksilen sıvı böbrek yetmezliğine kadar sonuçlanabilmektedir. Bu nedenden dolayı ishal olan çocuklarda sıvı kaybını tamamlamak için bol bol su, meyve suyu gibi çocuğun sevdiği içeceklerden verilerek vücutta oluşan sıvı kaybının önüne geçilmelidir.
İshal Hastalığı Bulaşır mı?
İshal hastalığına neden olan mikroplar kolaylıkla bulaşabilmektedirler. Çoğunlukla daha tuvalet alışkanlığı olmayan çocuklarda daha çok bulaşma görülebilir. İshalin bulaşıcı etkenlerinden korunmak için küçüklerde veya büyüklerde ortak olarak tuvalet temizliği ve hijyenine mümkün mertebe dikkat edilmelidir.
İshal Hastalığında Alınacak Önlemler
İshal durumunda eğer hastalık ilerleyen safhalarda değilse yapılan bir karışım ile vücuttaki su ve tuz eksikliği giderilebilir. Hastada bulantı veya kusma yok ise 1 litre suya 1 tatlı kaşığı tuz, 1 çorba kaşığı şeker ve bir çay kaşığı karbonat eklenerek karıştırılır. Bu karışımın gün içerisinde sık aralıklarla vücuda alınması sağlanır. Eğer kişide aşırı ateş, bulantı ve kusma var ise ve normal yollardan beslenemiyorsa herhangi bir sağlık kurumunda damar yolundan sıvı takviyesi ile tedavisine başlanmalıdır. Tedavi sürecinde dışkı laboratuvar da incelenmeli ve hastanın iyileşme sürecinde alacağı gıdaların bir program çerçevesinde olması gerekmektedir. Özellikle lifli ve yağlı gıdalardan kaçınılmalı, dışkının sertleşmesini sağlayacak ve potasyum kaybını önleyecek olan patates ve muz gibi besinler sıklıkla tüketilmelidir. Haşlama, püre, makarna ve pirinç gibi gıdalardan yapılan yemeklerde ishal hastalığında destek verici beslenme şeklidir. İshal rahatsızlığının tedavisinde en önemli nokta vücuttaki sıvı kaybının önlenmesidir.
Hangi Yiyecekler İshale Neden Olabilir?
Isınan havalarla birlikte bakteriyel enfeksiyonlar besinlere hızlı bir şekilde yayılmaktadır. Aynı zamanda sıcak havalar besinlerdeki bakterilerin çoğalmasına da neden olabilir. Bu besinler özellikle çocukları daha çok etkilemektedir. Bu nedenle açıkta fazlaca beklemiş gıdaların tüketilmemesine dikkat edilmelidir. Örneğin; Yaz tatillerinde açık büfe olarak servis edilen yiyeceklerde çabuk bozulan gruptaki gıdalardan uzak durulmalıdır. Bunun yanı sıra çikolata ve dondurma gibi hızlı bir şekilde eriyen gıdaların fazlaca tüketilmesi çocuklarda ishale neden olabileceğinden bu tip gıdalar tüketilirken dikkat edilmelidir. Kaynağı belli olmayan içme suları, yazın serinlemek için kullanılan havuzlar ve bu havuz suyundan kazara içmek de ishale neden olan başlıca etkenlerdir. Havuzdan dolayı ishale yakalanmamak için özellikle ebeveynlerin çocuklarına sık sık duş aldırmaları gerekmektedir. İshal olan çocuklarda gazlı içeceklerin iyi gelmesi kanısı toplumda yanlış olarak bilinen tedavi şekillerinden biridir. Bu içecekler ishale karşı faydalı olmaz.
Rota Virüsü Nedir?
Rota virüsü genellikle 2 yaş altındaki çocuklarda akut ishallere neden olan mide- bağırsak sisteminin viral bir enfeksiyonudur. Bu nedenle rota virüsüne bebek ve çocuklarda ishale yol açan bir virüs tanımını yapabiliriz. Özellikle küçük yaşlarda görülen rota virüsü durumlarında hastane de tedavi olunması gerekmektedir. Çünkü yüksek derece de ishal ve kusma hayatı tehdit eder derecede sıvı kaybına neden olabilir. Rota virüsü aşısı bebeklik çağlarında yapılmalıdır. İlk doz 6.haftadan sonra yapılmalı ve aşı bebek 4.ayını tamamlamadan nihayete erdirilmelidir. Rota virüs aşısı ağızdan damla şeklinde verilir ve bebeğin diğer aşıları ile birlikte uygulanabilir. Sadece çocuk felci aşısı ile arasında en az 15 gün ara verilmelidir.
İshal Hastalığının Derecelerine Göre Tedavi Şekli
İshalde ilk dikkat edilmesi gereken vücudun kaybettiği su ve tuzun geri kazanılmasıdır. İshal eğer çocuklarda ise bu çoğunlukla hafif ve orta derece olarak atlatılır ve çoğu zaman ev ortamında tedavisi gerçekleştirilebilir. Bu hastalığın safhalarını inceleyecek olursak:
• Hafif Geçen İshallerde: Bol bol su tüketilmelidir. Eğer hasta bebek ise anne sütü mümkün olduğu kadar düzenli verilmelidir. Su tüketimi sürekli gözlemlenmelidir.
• Orta Düzey İshallerde: Bu safhada daha çok hastada huzursuzluk ve su içme isteği kendini gösterir. Eğer hasta 6 aylıktan büyük ise doktor tavsiyesi ile eczaneden alınan ishal önleyici takviyeler kullanabilir.
• İleri Düzey İshallerde: Bu tip ishallerde mutlaka sağlık kurumundan destek alınmalı ve gerekli tahliller zaman geçirilmeden yaptırılmalıdır. Doktor tarafından bazı testler istenebilir. İstenebilecek testler ve tahliller:
-Dışkı kültür testi
-Kan testi
-Açlık testi
-Bağırsakları içten incelemek için yapılan kolonoskopik yada endoskopik muayeneler
İshalde Antibiyotik Kullanımı
Çocuklarda ishallerin çoğu virüs kaynaklıdır ve genellikle 3 ila 1 hafta içerisinde kendiliğinden geçmektedir. İshal hastalığının çoğu çeşidinde antibiyotik virüsleri öldüremediği için kullanmaya gerek yoktur. Fakat dışkıda kan ya da mukus olması durumlarında aynı zamanda ateşli bir şekilde ilerleme oluyorsa antibiyotik faydalı olabilir. Bu tedavi mutlaka doktor nezaretinde başlanması gereken bir tedavi şeklidir. Özetleyecek olursak ishal hastalığı olan çocuklarda hemen ilaç tedavisine geçmeye gerek yoktur. Bazı durumlarda ilaç tedavisi hastalığı tedavi etmek yerine zararlar doğurabilir.
İshalde Evde Tedavi Şekilleri
Eczanelerden temin edebileceğimiz ishal hastaları için özel olarak hazırlanan şeker-tuz paketleri alınabilir. Bu paketler tarifine uygun olarak kullanılmalıdır. Tedavinin amacı vücutta kaybedilen sıvının geri kazanılmasıdır. Bu karışım 1 litre içme suyuna karıştırılarak çocuğa her tuvaletten sonra 10 ml/kg olarak takviye edilir. Çocuklar her ne kadar böyle sıvıları tüketmek istemese de mutlaka içiyor olmasına dikkat edilmesi gerekir. Eğer çocukta kusma problemi varsa sık aralıklar ile çay kaşığı yardımı ile verilebilir. Verilen takviyeye rağmen şikayetler azalmıyor aksine artıyor ise mutlaka bir sağlık kurumunda tedavi edilmelidir.
Tedavi devam ederken aynı zamanda günlük beslenme programına da dikkat edilmelidir. Hasta bebek ise anne sütünü düzenli alması sağlanmalıdır. Eğer hasta yetişkin ise patates, pirinç, ekmek ve yoğurt gibi gıdalar tüketebilirken çay, yağlı yiyecekler veya asitli içeceklerden uzak durmalıdır.
Bebeklerde anne sütü ishali önleyen en önemli etkenlerden biridir. Bu nedenle anne sütü mutlaka düzenli olarak verilmelidir. İshal vakalarında anne sütünü düzenli alan bebeklerin daha çabuk iyileştiği gözlemlenmiştir. Eğer çocuk 6 aylıktan büyük ise pirinç lapası, patates püresi veya muz püresi gibi besin takviyeleri alabilir. Yetişkinlerde olduğu gibi yağlı ve gazlı içeceklerden uzak durmalı ve kesinlikle doktor tavsiyesi olmadığı müddetçe antibiyotik kullanılmamalıdır.
Geçmek Bilmeyen İshal Durumlarında…
Eğer ishal hastalığı 2 hafta ve daha uzun süre görülüyor ise inatçı ishal, 1 aydan fazla bir süre görülüyor ise kronik ishal olarak adlandırılmaktadır. Dünya üzerinde görülen inatçı ishal vakalarında 5 yaş altı çocuklarda yüzde 15’i ölüm ile sonuçlanabilmektedir. Çocukta ölüme neden olan en büyük etken hastalık döneminde beslenmedeki bilinçsizlik ve yetersizliktir. HIV enfeksiyonunun yaygın olduğu ülkelerde inatçı ishal sıklığı daha fazladır.
Çocuğun ishal olduğunu göz altındaki çökmelerden, idrarın renginden, ağzındaki kurumalardan, göz yaşındaki kurumalardan, genel anlamda halsiz ve uykuya meyilli olmasından anlamak mümkündür. Bu belirtiler vücutta sıvı kaybı yaşandığı anlamına gelmektedir. Bu belirtileri gözlemlediyseniz mutlaka bir sağlık kurumundan destek almanız gerekmektedir. Ve unutulmamalıdır ki 6 aydan küçük bebeklerde ishalin her türlüsü önemlidir ve dikkat edilmelidir.
İshal Hastalığından Korunmak İçin Neler Yapılabilir?
Sıcaklıkların artması besinlerde oluşabilecek bakteriyel enfeksiyonların daha hızlı yayılmasına neden olacaktır. Genellikle 30 dereceyi aşan havalarda tatil beldelerinde açık olarak servis edilen gıdalar tüketilirken son derece dikkatli olunmalıdır. Gıdalar neticesinde etkilenilen enfeksiyonlarda ilk görülen şikayetler bulantı ve kusmadır. Bu sebepten dolayı yaz aylarında soğuk havalara oranla daha fazla ishal vakaları görülmektedir. Tatil yörelerinde ortak kullanım alanlarının fazla olması bu tip rahatsızlıkların hızlı bir şekilde yayılmasına ortam sağlamaktadır. Tatil yapılacak mekanın hijyen ve temizliğinden emin olunmalıdır.
İshale yakalanmamak için ilk dikkat edilmesi gereken içme suyunun temiz ve güvenilir kaynaklardan tüketmektir. Bunun yanında bekletilmiş gıdalardan uzak durulmalı ve yenilecek besinler iyice pişirilmelidir. Çocuklarda genellikle doğuştan gelen metabolik rahatsızlıklar, herhangi bir nedenden dolayı antibiyotik kullanımı, solunum yolu enfeksiyonları, bazı gıdalara karşı alerji durumları, diş çıkarma, bağırsak enfeksiyonları, virüsler, bakteriler, parazitler veya fazlaca meyve suyu tüketimi gibi durumlar ishal hastalığına neden olan başlıca etkenlerdir.
Sıcak havalarda satın alınan sebze ve meyveler vakit kaybedilmeden buzdolabına konulmalıdır. İshale neden olan bir diğer gıda şeklide dondurulmuş gıdalardır. Özellikle dondurma ve çikolataların erimeden tüketilmesi gerekmektedir. Dışarıda, açık havada servis edilen ketçap, mayonez, yoğurt, sos gibi yiyecekler uzun süre dışarıda kaldı ise bunları tüketmekten kaçınılmalıdır.
İshal hastalığı ile mücadelede kişinin kendi temizliğine dikkat etmesi gerekmektedir. Bunun için eller sık sık yıkanmalı, Özellikle tuvalette hijyen ve temizliğe üst düzeyde dikkat edilmelidir, Dışarıdan alımı yapılan gıdaların bulunduğu ortamların temiz olmasına dikkat edilmeli, kesinlikle iyice yıkanmadan dışarıdan alının hiç bir gıda tüketilmemelidir.
Sıcak havalarda serinlemek amacı ile içeceklerin içerisine konan buzlar ishale en çok neden olabilen durumlardandır. Buzun dondurulduğu suyun kalitesi, dondurulduğu ortamdaki hijyen ve saklama koşulları son derece önemlidir. Evde buzları kendi içme suyumuzdan hazırladığımız için rahatlıkla tüketebiliyoruz. Ama dışarıda bu buzların hangi ortamlarda yapıldığını bilmediğimiz için kullanmaktan kaçınılmalıdır.
